| भाषिक कौशल्य क्षमता :- भाषण |
१.भाषणाचे महत्व :
१.बोलणाऱ्याच्या शब्दामधून होणारे त्याच्या मनोवृत्ती व विचाराचे अर्थपूर्ण प्रगटीकरण म्हणजे भाषण होय.
२.यशस्वी जीवनाचे लक्षण असते भाषण क्षमतेचा संपूर्ण विकास.
३.आपला योग्य विचार स्पष्टपणे सांगुन जन्मत आपल्या बाजुंनी वळवता येते.
४.बोलणे हे आत्माविष्काराचे प्रमुख व प्रभावी साधन आहे.
५.भाषणाचे प्रकार :
१.स्वगत भाषण :विचार हे मनोगत भाषण असते.
२.प्रगत भाषण : सभेतील व्याख्यान प्रगट भाषण असते. |
२.भाषणाचे व्यावहारिक उद्दिष्टे :
१.आत्माविष्कार :आपल्या मनातील विचार ,कल्पना,भावना दुसऱ्याला सांगणे .
२.आनंदप्राप्ती:आपली सुख व दुखे दुसऱ्याला सांगुन आनंद मिळवणे.
३.संदेशपोहचवणे:आपला निरोप दुसऱ्याला भाषेद्वारे पोहचवणे.
४.स्वमतप्रचार : आपली मते इतरापुढे मांडणे.
५.सृजन शक्तीला प्रोत्साहन :शब्दाच्या उच्चारातून अर्थ छटाची निर्मिती करणे.
६.अंतरक्रिया : एकमेकाच्या विचाराचा मेळ घालणे.
|
३.बालकाच्या जीवनात आत्मविष्काराला महत्वाचे स्थान आहे:
१.आपल्या मनातील विचार,कल्पना,भावना व्यक्त करण्यासाठी भाषण कौशल्य आवश्यक आहे.
२.कानावर पडणाऱ्या प्रत्येक शब्द मुलांचा नवा अनुभव असतो.
३.बालक भाषण कौशल्याकडून अत्माविष्काराची गरज भागवते.
४.बालक आपल्या मनातील विचार ,कल्पना,भावना व्यक्त करते म्हणून बालकाच्या जीवनात आत्माविष्काराला महत्वाचे स्थान आहे. |
४.संभाषणाचे प्रकार :
१.अनौपचारिक संभाषण :
२.औपचारिक संभाषण :
१.अनौपचारिक संभाषण :संभाषणाची भाषा जेव्हा घरेलू असते तेव्हा त्याला अनौपचारिक संभाषण म्हणतात.
१.कौटुंबिक संवाद : कुटुंबातील व्यक्ती-व्यक्ती एकत्र येऊन आप-आपली विचार व्यक्त करतात.
२.गप्पा गोष्टी :मनातील विचार,कल्पना,भावना मुक्तपणे व्यक्त होतात.
३.गाणी ,पाठांतर ,भेंड्या ,अंताक्षरी ,कोडी ,उखाणी: भाषा शुध्द होण्यासाठी मदत होते.
४.संदेश पोहचविणे : आपला निरोप दुसऱ्याला भाषेद्वारे पोहचवणे .
२.अनौपचारिक संभाषण : दोन अपरिचीत व्यक्ती जेव्हा पहिल्याच वेळेस एकमेकांना भेटतात व संभाषण करतात त्याला अनौपचारिक संभाषण म्हणतात.
१.वर्णन : व्यक्ती ,वस्तु ,स्थल,प्रसंग याचे चित्र उभे करण्यासाठी भाषण करणे व मुलाची जिज्ञासा वाढविणे.
२.कथन :घटना ,इतिहास,चरित्र्य,कथा याचे कथन करणे व कथनाला रसभरीतपणा हा गुण आवश्यक आहे.
३.चर्चा : एखाद्या विषयाचे विविध पैलु उलगडून दाखवणे प्रत्येकाने आपले विचार व्यक्त करणे .
४.निवेदन : स्वता जाणुन घेणे नंतर दुसऱ्याला सांगणे त्यास निवेदन म्हणतात.
५.स्पष्टीकरण :कविताच्या पंक्ती,सुभाषिते ,वाक्यप्रचार ,म्हणी ,कठीण शब्दाचे अर्थ स्पष्ट करण्यासाठी स्पष्टीकरण करणे.
६.व्याख्यान : सभेत श्रोत्यांना उद्देशुन केलेले भाषण यास व्याख्यान म्हणतात व व्याख्यात हा बहुश्रुत विद्वान असतो.
७.संवाद : दोन किंवा अधिक व्यक्ती एकमेकांना बोलतात त्यांना संवाद म्हणतात व नाट्यीकरण संवाद लेखन करावे लागते.
८.वादविवाद :एकाच प्रश्नाची दोन उतरे असल्यास योग्य उत्तर कोणते ?यासाठी वादविवाद घातला जातो.
९.मुलाखत :एकाद्या व्यक्तीच्या व्यवसाय संबंधी माहिती विचारणे .
१०.चित्रचर्चा : मुले चित्रकाराच्या चित्राचे उत्तर आपल्या कल्पने नुसार देतात.
|
५.संभाषण कौशल्याची सहा अंगे :
१.उच्चार :उच्चार स्पष्ट असावे.
१.अनुस्वार : चिंता –चिता.
२.आकार:अजन्म –आजन्म .
३.ऱ्हस्वदिर्घ: सुत-सूत
४.वर्णाची उच्चारस्थाने :कंठ,तालव्य,मुर्धव्य,दंत्य ,ओष्ठ .
२.स्वराघात :मी पुस्तक वाचतो,मी पुस्तक वाचतो.
३.विराम : मी चोरी करणार नाही, केल्यास शिक्षा करावी.
४.स्वरातील चढउतार :योग्य आरोह ,अवरोह होय.
५.गती व उंची : दीड डार्ल कुटार .
६.व्यंजन भेद :श,ष,स, व ड. ण,न, |
६.भाषणातील उणीवा व त्यावर उपाय :
१.शारीरिक पातळीवरील उणीवा :
१.जीभ जाड असणे.
२.पडजीभ टाळूला चिकटणे.
३.ओठ फाटलेले असणे.
४.दांताचे वेडी वाकडी वाढ.
५.नाकाचे हाड अयोग्य रीतीने वाढणे.
उपाय : डॉक्टरला दाखवून दोष दूर करणे.
२.मानसिक अस्वास्थामुळे :
१.तोतरेपणा
२.हेलकाढून बोलणे.
३.वाक्य अर्धवट उच्चार करणे.
उपाय :आत्मविश्वास निर्माण करणे.
३.अज्ञानातून निर्माण झालेल्या उणीवा :
१.अस्पष्ट आवाजात भाषण करणे.
२.चुकीचे उच्चार करणे.
३.उच्चार भेदाचे अज्ञान वाचा जिव्हा दोष .
४.भाषणातील अशुद्धता .
५.अपूर्ण शब्द उच्चारण .
६.अडखळत बोलणे हेलकाढून बोलणे.
७.चुकीच्या जागी शब्द तोडुन बोलणे.
८.शब्द गाळणे नवीन शब्द वापरून बोलणे.
उपाय :शिक्षकाने रोजच्या अध्यापनातून ही दोष दूर कर करता येतात.
|
७.भाषण कौशल्यात मौखिक कार्याचे महत्व :
मौखिक कार्य : बोलणे हे एक मौखिक कार्य आहे.
१.संभाषण :अनौपचारिक व औपचारिक .
२.वादविवाद :एकाच प्रश्नाची दोन उत्तरे असल्यास योग्य उत्तर कोणते ? यासाठी वादविवाद घातला जातो.
३.चर्चा : एखाद्या विषयाचे विविध पैलू उलगडून दाखवणे प्रत्येकाने आपली मते व्यक्त करणे.
४.संवाद :दोन किंवा अधिक व्यक्ती एकमेकांना बोलतात त्यांना संवाद म्हणतात. |
८.भाषण –संभाषण कौशल्यासाठी उपक्रम :
१.मौखिक कार्य :संभाषण ,वादविवाद,चर्चा संवाद याच्या माध्यमातून मौखिक कार्य घडते.
२.भाषा व्याकरणाचे खेळ :
१.एका वर्ण अक्षरापासून तयार होणाऱ्या शब्दाची सूची बनविणे.
२.सामान्य ध्वनी शब्द वेगळे करणे.
३.वस्तुची सुची बनविणे.
४.कथा सांगणे.
५.एखाद्या विषयाचे वर्णन करणे.
६.वक्तृत्व स्पर्धा घेणे.
७.अंताक्षरी स्पर्धा घेणे.
८.कविता व गायन स्पर्धा घेणे.
९.समानार्थी शब्दाचा संग्रह करणे.
१०.विरुद्धार्थी शब्दाचा संग्रह करणे.
३.कथा-कथन : कथा सांगणे,चित्राचे वर्णन करायला लावणे,बाजाराचे उत्सवाचे वर्णन करायला लावणे.
४.अवसर :विद्यार्थाला ,घरी व शाळेत आपल्या मनातील विचार ,कल्पना ,भावना मांडण्याचा मोका देणे .
९.बालवाडीत गोष्ट सांगण्याचे उद्देश :
१.बालकाला अवधान पूर्वक ऐकण्याची सवय लावणे.
२.बलाकाचे मनोरंजन करणे.
३.बालकाला चांगल्या सवयी लावणे.
४.बालकावर चांगले संस्कार करणे.
|
९.बलासभा घेण्याचे हेतू :
१.बालकांचा परस्परांशी परिचय होतो .
२.बालकाची भीती कमी होते.
३.बालकाला शिक्षकाबद्दल आपुलकी निर्माण होते.
४.त्याचे मन शाळेत रमते.
५.बालकाचे मन मोकळे पणाने आपले विचार ,कल्पना ,भावना मांडते.
|
| मुख्य पृष्ठ |
